Trao đổi với nhà sử học Tạ Chí Đại Trường về bài viết Vấn đề Quốc hiệu ĐẠI CỒ VIỆT

           Trao đổi với nhà sử học Tạ Chí Đại Trường về bài viết

                            Vấn đề Quốc hiệu ĐẠI CỒ VIỆT

                                                                                             Đinh Văn Tuấn

          Vừa qua nhân đọc bài viết Vấn đề Quốc hiệu ĐẠI CỒ VIỆT của nhà sử học Tạ Chí Đại Trường (TCĐT) đăng trong Tạp Chí Xưa & Nay số 386, tác giả đã góp ý và phê bình tôi, là tác giả  của bài viết Nhận thức mới về Quốc hiệu nhà Đinh (Tạp Chí Xưa & Nay số 368-369). Trước hết xin chân thành cảm ơn nhà sử học và  nay xin trân trọng phúc đáp và trao đổi với TCĐT như sau:

1. “ Ngờ rằng ông ĐVT biết “bạo” về chữ Hán, vì thấy ông dẫn “gạch….có đóng dấu “kiến quốc hiệu viết đại Việt” mà lại được ông chuyển qua là “Đại Việt quốc quân thành chuyên” (số 369, trang 7 cuối cột 1 đầu cột 2!)”   [TC Xưa & Nay số 386 trang 32 , cột 3]

          Đúng là nhà sử học Tạ Chí Đại Trường đã tìm ra một lỗi chữ Hán trong bài viết Nhận thức mới về Quốc hiệu nhà Đinh nên đã chỉ trích, mỉa mai về trình độ chữ Hán của tôi với độc giả. Nhưng  thật đáng tiếc, TCĐT đã quá vội vàng nên mắc sai lầm! Đây là lỗi chữ Hán (cùng vài lỗi khác nữa) do sơ xuất từ khâu biên tập và ấn loát của Tạp Chí Xưa & Nay chứ không phải là từ bài gốc gửi đăng của tôi, sau đó tôi đã đề nghị TC Xưa & Nay đính chính lại và đã được đăng vào TC Xưa & Nay số 375 tháng 3-2011, trang 35 như sau: Trang 7, cột 2, dòng 1: “建國號曰大越”xin đọc lại là: “大越国軍城塼” nay xin thanh minh với nhà sử học và độc giả.

2. “…ông ĐVT khi bàn bạc có thể dẫn NTC, Hoàng Xuân Hãn (dù là để bài bác) nhưng không nên dẫn, ví dụ Lê Văn Siêu chẳng hạn…có vẻ việc dẫn LVS là do cùng tâm ý đối với  lịch sử Việt nam, như khi tìm ra nghĩa một chữ cù khác nhưng cũng có thể thấy rõ một phần vì đó mà tác giả đã đưa ra các chứng dẫn thiếu sót, tự mâu thuẫn” [TC Xưa & Nay số 386 trang 32 , cột 2]

          Việc nhà sử học TCĐT có ác cảm, chê bai nhà sử học LVS là chuyện bình thường của cá nhân nhưng khi viết cần phải nghiêm túc với tinh thần khoa học chứ không thể chỉ với một lời nói suông nhằm hạ thấp uy tín của người khác. Khi tôi trích dẫn LVS trong bài viết của mình, không phải là vì học vị, số lượng tác phẩm, nhưng chính là vì trong sách của LVS đã đưa ra được một tục truyền  về cách hiểu liên quan đến chữ Cù (Cồ) 瞿của nhà Nho Việt xưa mà các sách khác không thấy đề cập, nhưng trước đó tôi đã phê bình về cách giảng nghĩa chữ Hán không phù hợp của LVS: “...ông đã giải thích sai về chữ cù瞿, Khang Hy Tự Điển không có chú âm nào là CỒ hay CỘ mà chỉ có CÙ, CỤ, CÂU, về nghĩa thì "Trừng thị" là trợn mắt trông thẳng chứ không phải là một chỗ trông thẳng như Lê Văn Siêu hiểu…ông đã hiểu chữ瞿 cù với nghĩa “một chỗ trông thẳng” để gượng ép giải thích cách hiểu của cổ nhân: “Đại Cồ Việt có nghĩa là nước Việt rộng lớn trông suốt cả bốn cõi hay tám cõi (bát hoang)” nhưng thật ra cần phải hiểu 瞿=衢cù và 3 chữ大瞿越sẽ là 大衢越, như vậy quốc hiệu Đại Cù việt của nhà Đinh mới đúng là có nghĩa như trên” rồi sau tôi mới nhận xét khách quan: “Dù sao, thông tin của sử gia Lê Văn Siêu về “lối hiểu của người xưa” đã trở thành một chứng cứ cần thiết cho lập luận thiên về ý nghĩa chính trị xã hội.” [TC Xưa & Nay số 368 – 369] Ngoài chứng cứ về tục truyền, tôi còn dẫn ra những chứng cứ quan trọng khác như từ Khang Hy tự điển, Tôn Tử binh pháp…cùng sự phê bình luận điểm Quốc hiệu nhà Đinh theo khuynh hướng Phật giáo để chứng minh cho cách hiểu 瞿 là một chữ Hán theo tinh thần xã hội, chính trị.

3. “Dẫn Trương Vĩnh Ký (1875) ghi lối chữ la tinh là Đại – Cù -Việt thì biện minh được cho lập luận chính Huỳnh Tịnh Của là nguyên cớ phát sinh chữ  Cù đọc thành Cồ (1895) nhưng lại cho biết G. Dumoutier đọc Đại Cồ Việt năm 1894 thì làm sao đổ tội cho HTC được” [TC Xưa & Nay số 386 trang 32 , cột 2, 3]

         Tôi thực ngạc nhiên vì TCĐT đã không hiểu rõ luận cứ của tôi về sự ngộ nhận từ Cù thành Cồ, nên phải trích dẫn lại từ bài viết của tôi: “Nguyên nhân sâu xa dẫn đến luận thuyết về chữ瞿 trong quốc hiệu nhà Đinh là chữ Nôm có thể là do sự ngộ nhận về chữ瞿gắn liền với âm Hán Việt là “cồ” khởi đầu từ học giả như Gustave Dumoutier, viết theo âm Hán Việt là “Đại CỒ Việt” trong Etude historique et archéologique sur Hoa Lư. Première capitale de l' Annam indépendante 1894 và các học giả tiếp theo viết chữ quốc ngữ thời kỳ đầu như Phan Kế Bính với Nam Hải dị nhân liệt truyện [1912],Trần Trọng Kim trong Việt Nam sử lược [1919], Đào Duy Anh với Giản Yếu Hán Việt từ điển [1932] khiến cho các học giả, nhà nghiên cứu Hán Nôm sau này đã dựa vào để gán nghĩa cồ  là to, lớn  theo cách hiểu hiện đại” [TC Xưa & Nay số 368 – 369]  Trong giới hạn tài liệu đến nay, người đầu tiên đã viết ký âm La tinh 3 chữ 大瞿越 là “Đại CỒ Việt” đó là Dumoutier (1894) chứ không phải là Huỳnh Tịnh Của như TCĐT hiểu lệch đi. Thời của Dumoutier đã đọc chữ Hán瞿là “cồ”, là một cách đọc khác thay cho âm “cù” trước đó như Trương Vĩnh Ký đã ghi nhận (1875) nhưng chưa đặt thành vấn đề về chữ Nôm. Từ đây, âm Hán Việt “cồ” của chữ 瞿 (trong tên nước Đại Cồ Việt大瞿越, tên Phật Cồ Đàm瞿曇) bắt đầu lẫn lộn với tiếng “cồ” được viết chữ Nôm là 瞿 (như tự vị Béhaine 1772-1773) nhưng chỉ đến khi HTC bắt đầu chú nghĩa Cồ là to. lớn (ĐNQÂTV 1895) thì theo quan điểm của tôi: “cách hiểu cồ có nghĩa là to, lớn là một ngộ nhận khởi đi từ Huỳnh Tịnh Paulus Của và chỉ bắt đầu xuất hiện sau khi học giả Sở Cuồng Lê Dư từ năm 1932 đã xác nhận 瞿 là chữ Nôm có trong quốc hiệu nhà Đinh là Đại Cồ Việt 大瞿越, từ đó trở về sau đã trở thành một định kiến, ngộ nhận về chữ Nôm đã có từ thời Đinh với chứng tích là chữ cồ瞿”. [TC Xưa & Nay số 368 – 369] Như thế TCĐT sao lại cho tôi đã “đổ tội cho HTC” là nguyên cớ phát sinh chữ Cù đọc thành Cồ? HTC cùng với cách giải nghĩa chữ Cồ瞿 là to, lớn chính là một chỉ dẫn, một chứng cứ quan trọng khiến cho các nhà nghiên cứu sử và Hán Nôm từ Lê Dư  trở đi ngộ nhận về chữ 瞿 trong quốc hiệu 大瞿越nhà Đinh là là một chữ Nôm. Đây là một sự thật khách quan.

4. “ Khi lấn vào địa hạt ngữ học của NTC, tác giả lộ sơ hở về kiến thức khi cho rằng “từ xưa đến nay trong thư tịch Hoa ,Việt viết bằng chữ Hán hay Nôm chưa bao giờ, viết chữ nào khác ngoài chữ (tuất+tẩu, thay chữ Hán trong trích văn) Việt cả”. Không phải đâu, còn một chữ Hán khác để chỉ vùng quảng Châu mà ông Bình Nguyên Lộc nhìn ra cái hình lưỡi cày dó!” [TC Xưa & Nay số 386 trang 32 , cột 3]

          Trước hết xin phép được trích lại nguyên ý của tôi: “Dù cổ nhân đọc theo giọng Trường An hay giọng bản địa (HuWET hay KuWET) theo một âm tiết hay hai âm tiết đi nữa thì từ xưa đến nay trong thư tịch Hoa, Việt viết bằng chữ Hán hay Nôm chưa bao giờ, viết chữ nào khác ngoài chữ越 cả. Chính vào thời Đinh, trên gạch Hoa Lư đã đóng dấu dòng chữ Đại Việt quốc quân thành chuyên và trên cột kinh Phật đỉnh Tôn Thắng ở Hoa Lư có khắc những chữ Hán “Nam Việt Vương Đinh …Liễn” chỉ được viết bằng một chữ越 mà thôi! [TC Xưa & Nay số 368 – 369] Ông TCĐT hiểu sai lập luận của tôi rồi, ai không biết chữ 越còn viết là 粤hay có nhiều dị thể khác nhưng không liên quan đến mục đich của tôi là từ chữ 越 đang bàn hiện hữu trong thư tịch Trung Hoa thời Tống và di vật khảo cổ thời Đinh – Tiền Lê như đã chứng minh, không hề có kiểu viết hai chữ theo luận chứng ngữ âm của NTC: (song tiết) cùviệt = việt (đơn tiết) 瞿越 = 越.Chữ “Việt” 丂đời Thương theo Bình Nguyên Lộc “suy đoán” là chữ chỉ dân Cổ Việt vì giống hình lưỡi rìu Quốc Oai chỉ là một “ức thuyết” như chính BNL đã tự nhìn nhận trong sách của mình, làm sao TCĐT lại có thể dùng làm chứng cớ khoa học để phản biện? Mong sử gia lục tìm trong thư tịch Hoa – Việt xem có kiểu viết 2 chữ thay cho chữ越? Xin chân thành cảm ơn.

5. “Ông nhắc dòng chữ: “…quốc quân thành chuyên”, sao không nhắc một dòng chữ khác trên gạch: “Lý gia Đệ tam đế Long Thụy Thái Bình niên tạo…nhưng vì định kiến muốn vứt chữ Cù, nên chỉ nói đến “những viên gạch Hoa Lư” rồi quên dòng chữ khác kia mà cho rằng “những viên gạch này đã có sức mạnh làm thay đổi các định kiến từ bấy lâu về quốc hiệu nhà Đinh” [TC Xưa & Nay số 386 trang 33 , cột 1]

          Khi nghiên cứu tôi đã biết gạch “Lý gia Đệ tam đế Long Thụy Thái Bình niên tạo” (Đúng ra là “Lý gia đệ tam đế Long Thụy Thái Bình tứ niên tạo”)  đã được phát hiện từ lâu nhưng vì thông tin này chỉ có niên hiệu đời Lý chứ không liên quan đến quốc hiệu nhà Đinh nên tôi không dùng làm chứng cứ cần thiết. Cho nên gạch thời Đinh là “Đại Việt quốc quân thành chuyên大越国軍城塼” đương nhiên là một bằng chứng rất quan trọng vì tính xác thực, khách quan “có sức mạnh làm thay đổi các định kiến từ bấy lâu về quốc hiệu nhà Đinh”

6. “Tại sao bản TT hiện thấy, hẳn có qua tay Vũ Quỳnh, lại không ghi chữ cù này?” [TC Xưa & Nay số 386 trang 33 , cột 1]

        Đã nói là “cổ quái” thì dĩ nhiên chữ 瞿 cũng phải ở dạng “cổ quái” cho hợp với thời Đinh cách xa Vũ Quỳnh hàng 6  thế kỷ, do đó chữ瞿 cần phải  được nhận dạng là một chữ Hán cổ như trong Tôn Tử binh pháp thiên Cửu địa ghi: “có thế đất Cù Địa 瞿地…” và Cù Địa瞿地theo Hán ngữ đại từ điển vẫn thông hành viết là “衢地”, theo Khang Hy “瞿:[唐韻] 其俱切, [集韻], [韻會] 權俱切，音衢.義同”(瞿:Đường  vận, Tập vận, Vận hội; âm cù (衢). Nghĩa đồng). Trong thư tịch Việt, khi viết chữ Lạc trong Lạc Long quân, Lạc hầu, Âu Lạc…hầu hết các sách còn lại từ đời Trần đến Nguyễn đều chỉ ghi cùng một tự dạng là Lạc bộ trãi貉mà thực ra thư tịch Trung Hoa lại ghi là lạc bộ mã 駱 hay Lạc bộ chuy 雒nên cũng dễ hiểu tại sao ĐVSKTT hiện còn kể cả các sách khác lại không viết chữ nào khác nào ngoài chữ瞿 - nếu thực sự do Vũ Quỳnh tạo ra - . Đây là một tập tục hiếu cổ, kính trọng tiền nhân của nhà Nho Việt xưa.

7.  “… về tên Đại Cồ/Cù Việt, từ lâu nay người ta vẫn lấy ở TT, nhưng trong tình thế chật hẹp của mình, tôi thấy ông Y. Tsuboi nhắc rằng tên đó đã có ở Tống sử (bản dịch Nước Đại Nam đối diện với Pháp và Trung Hoa (1847 – 1885), Hội sử học Việt Nam xuất bản, 1992/1993, trang 132, chú 1)…Dù thế nào đi nữa thì tên Đại Cồ Việt…đã được người Tống ở xa ghi vào sử triều của họ hẳn là tên nước đó có vào thời Đinh thật.” [TC Xưa & Nay số 386 trang 33 , cột 2,3]

         Sách Nước Đại Nam đối diện với Pháp và Trung Hoa (1847 – 1885) tôi đã từng đọc rồi, kể cả dòng chú thích 1, trang 132 nhưng theo tôi chẳng có gì để tham khảo,  dẫn chứng cả vì Y. Tsuboi không xác minh gì cả, ông chỉ cho biết thông tin về “niên đại giành được độc lập còn tranh luận” liên quan đến Đinh Bộ Lĩnh qua công trình nghiên cứu của Học giả Lê Thành Khôi, Masahiro Kawahara. Tsuboi  viết: “…đặt tên nước là Đại Cồ Việt (Tống sử). Xem Lê Thành Khôi, sđd, tr 138-139” có lẽ đây là một chỉ dẫn “quan trọng” đối với nhà sử học TCĐT nên ông mới mừng rỡ khẳng định “Dù thế nào đi nữa thì tên Đại Cồ Việt…đã được người Tống ở xa ghi vào sử triều của họ hẳn là tên nước đó có vào thời Đinh thật.”  Không hiểu ông đã tìm sách Le Viet Nam -Histoire et Civilisation, Paris, Les Editions de Minuit 1955 của Lê Thành Khôi để xem ở trang 138-139, tác giả có trích dẫn Tống sử liên quan đến quốc hiệu nhà Đinh hay không rồi mới quả quyết? Thật không may cho nhà sử học đáng kính, Lê Thành Khôi  trong sách trên không hề trích dẫn đoạn văn nào của Tống sử viết về Đinh Tiên Hoàng đặt quốc hiệu Đại Cồ Việt. Tôi lại phải mất công tốn thời gian thẩm định lại (dù trước đó đã đọc rồi nhưng không thấy thông tin liên quan) nguyên văn chữ Hán (đầy rẫy trên internet) của Tống sử 宋史  để xem thử có đoạn nào nhắc nhở đến quốc hiệu nhà Đinh? Hoàn toàn thất vọng, không hề có 3 chữ 大瞿越 trong Tống sử! Vậy thì niềm  tin thật thà (nếu không muốn nói là cả tin) của ông TCĐT dùng làm luận chứng để bài bác, khuyên bảo tôi “Ông ĐVT nên đọc lời chú đó để biết thêm các tác giả Việt, Nhật khác”, nay xin kính cẩn trả lại cho nhà sử học.

8. “Bảo rằng Đinh chỉ có tên nước là Đại Việt vậy mà, khi tìm ra ý nghĩa hay ho của chữ cù này, ông lại cho là “hợp lý vì Đinh…mở ra một triều đại chính thống đầu tiên trong nước Việt…nước Việt thống nhất hòa bình giờ đây đã hanh thông, là nơi (đường lớn) thông tứ phương, thể hiện khát vọng sâu xa của một bậc đế vương sau khi thống nhất sơn hà từ đó làm cho nưóc Việt  ngẩng cao đầu, nhìn ra thế giới rộng mở hơn”. Viết như thế này thì thật đáng khen nhưng một mặt khó tranh biện vì không phải là sử học, mặt khác, có thể làm người ta không dám bàn tới vì sợ bị buộc tội không yêu nước Việt” [TC Xưa & Nay số 386 trang 33 , cột 1]

          Nói cho đúng thì lời khen và quan ngại này của nhà sử học TCĐT nên dành cho sử gia Vũ quỳnh ở thế kỷ XV     I chứ không phải là tôi vì như tôi đã lập luận: “sau khi khảo sát các văn bản chữ Hán  và các văn khắc (bia đá, chuông đồng) đời Lý- Trần,  đặc biệt là những di vật khảo cổ thế kỷ thứ X chúng tôi đã phát hiện ra được một thực trạng về quốc hiệu nhà Đinh là Đại Cù Việt大瞿越chưa từng hiện hữu trong lịch sử nhà Đinh vào năm 968 nhưng chỉ xuất hiện trên văn bản khắc in chữ Hán của ĐVSKTT, theo quan điểm của chúng tôi, những soạn giả bộ sử này đã cố ý tạo ra một quốc hiệu mới cho nhà Đinh trước tình hình nhà Đinh theo các tài liệu còn lại không thấy nói gì đến quốc hiệu mà một triều đại chính thống mở đầu Bản Kỷ là nhà Đinh  tất nhiên phải có, với phát hiện của chúng tôi thì chính xác vào năm Hồng Thuận thứ 3 (1511) danh xưng nước Đại Cù Việt do chính sử gia Vũ Quỳnh sáng tạo ra khi biên soạn bộ Việt Giám Thông Khảo sau đó đã chính thức du nhập vào ĐVSKTT .” [TC Xưa & Nay số 368 – 369] Còn về phần tôi, chỉ là  người đã “vén màn” đưa ra ánh sáng ý nghĩa, vị trí , thời điểm ra đời của 3 chữ Đại Cù Việt大瞿越, thế thôi.

9. “Nhưng tên Đại Việt thì không phải riêng của Đinh (ĐVT), không phải chỉ của Lý (1054) như ở TT và mấy viến gạch kia chỉ dẫn. Nó đã có trước của chúa Lưu Cung/Nghiễm lấy tên vào các năm 915-918, trước khi chuyển qua quốc hiệu Nam Hán” [TC Xưa & Nay số 386 trang 33 , cột 3]

          Vấn đề này tôi sẽ trả lời nhanh gọn; cần phải xác định giới hạn ở lịch sử Việt Nam thuộc thời kỳ Ngô – Đinh - Tiền Lê đến Lý để khảo sát, tìm chứng cứ, lập luận và ưu tiên cho những thông tin đắt giá từ thư tịch Hán –Việt liên quan đến quốc hiệu Đại Cù/Cồ Việt hay Đại Việt ở đất Cổ Việt (Giao Chỉ, Giao Châu) cho nên về quốc hiệu Đại Việt (917) ngắn ngủi trước khi cải là Đại Hán hay Nam Hán (918) dù tôi đã biết (xin xem Đại Cồ Việt /http://www.viethoc.org/phorum/read.php?11,39577/,Khảo về “Đại Cồ Việt” - Nước Phật giáo lớn /http://www.viethoc.org/phorum/read.php?11,40618/) nhưng thấy không cần thiết nêu ra vì không liên quan đến Cổ Việt.

10. “Rồi vì vướng víu cái thế mới thoát vòng ngoại thuộc…cũng có thể là do sự co rút bản xứ hóa, “trở về với dân tộc” nên tên không phải là Đại Việt mà là Đại Cồ Việt. Đến đây thì có thể dùng chữ “cồ” được rồi đấy” [TC Xưa & Nay số 386 trang 34 , cột 2]

          Tưởng  nhà sử học đưa ra một kiến giải mới với luận chứng vững chắc, rất “sử học” nhưng hóa ra, ông cũng chỉ bay bổng theo cơn cảm hứng tưởng tượng với hết suy đoán này đến ước đoán khác. Nào là mượn quốc danh Đại Việt, nước Đô Hộ rồi sau “co rút” bài ngoại “trở về dân tộc” với tên nước là Đại Cồ Việt!  Trong khi đó lại phớt lờ đi mấy chữ rõ mồn một trên viên gạch Hoa Lư “Đại Việt quốc…” ở thời Đinh – Tiền Lê hay sự thật là Tống sử  chẳng hề nhắc đến Đại Cồ Việt.

11. “Đã có chứng cớ về tiếng Việt, tiếng bản xứ, “Man ngữ” ở cuối thế kỷ VIII khi Trương Tịch gặp Nhật Nam tăng, ở thế kỷ X khi Tống Cảo nghe Lê Hoàn hát. Vậy thì chữ “cù” ở quốc hiệu không thể chối cãi kia, mang tính lạc lõng, tất không thể là chữ Hán mà là chữ Nôm, của một âm tiếng Việt viết ra Quốc ngữ ngày nay, là “cồ”. ” [TC Xưa & Nay số 386 trang 34 , cột 2]

          Đúng là thi sĩ đời Đường là Trương Tịch đã từng gặp một nhà sư ở Nhật Nam và đã làm bài thơ Sơn trung tặng Nhật Nam tăng,trong đó có câu “Man ngữ vấn thùy gia?”: Tiếng người phương Nam hỏi nhà ai? Và trong Tống sử (Giao Chỉ truyện) đã từng ghi chép việc sứ thần nhà Tống là Tống Cảo đi sứ Giao Châu và thuật lại sự kiện  vua Lê Hoàn tự mình hát  bài “khuyến tửu ca” (khúc ca mời rượu). Dĩ nhiên Lê Hoàn đã hát bằng tiếng bản xứ nhưng đó là tiếng Việt chứ không phải là chữ quốc âm (Nôm), không thể đánh đồng. Người Việt thời Đinh – Tiền Lê dùng chữ Hán để ghi chép, truyền đạt ở trong nước hay đối ngoại nhưng vẫn nói năng, hát hò bằng tiếng mẹ đẻ là sự thật của lịch sử. Cho đến nay, đa số các nhà nghiên cứu chữ Nôm vẫn thận trọng cho thời điểm ra đời của chữ Nôm chỉ khoảng thời Lý – Trần, còn vào thế kỷ X đáng tiếc là chưa có bằng chứng xác thực. Về chữ Nôm CỒ瞿 trong quốc hiệu nhà Đinh, hiện vẫn là một vấn đề còn đang tranh luận, chưa có một kết luận khoa học nên không thể võ đoán như TCĐT là  “tất không thể là chữ Hán mà là chữ Nôm, của một âm tiếng Việt viết ra Quốc ngữ ngày nay, là “cồ””

12. “Không phải của ông Huỳnh Tịnh Của bịa đặt sai lầm, đó là chữ “cồ” với nghĩa to, lớn thường được dẫn giải chứ không phải là nói hùa theo HTC. Đó là dấu vết của việc ghi nhớ khi học một thứ chữ ngoại quốc (Hán), từng hiện diện trong sách giáo khoa xưa. Thiên /trời, địa/đất…Lối ghép chữ Hán+Nôm sẽ chuyển qua Nôm+Hán trong các từ sông Hồng Hà, núi Hồng Lĩnh còn tồn tại.” [TC Xưa & Nay số 386 trang 34 , cột 2]

       Ông TCĐT chỉ loanh quanh, không vượt khỏi luận giải của nhà Khảo cổ học Nguyễn Thị Hậu, nói cách khác lập luận của ông không khác gì NTH: “Cồ” là một từ tiếng Nôm cũng chỉ sự to lớn... Căn cứ vào chữ in trên những viên gạch xây thành Hoa Lư thì phải chăng, quốc hiệu thời Đinh – Tiền Lê … là Đại Việt (cả hai từ đều là chữ Hán) nhưng trong dân gian thì vẫn phổ biến thói quen nói ghép hai từ Hán – Nôm đồng nghĩa nên gọi là Đại Cồ Việt (tương tự như từ: bông hoa)” thì có gì là mới và có giá trị thuyết phục hơn? Sau đây là phê bình của tôi: “theo ý chúng tôi TS Nguyễn Thị Hậu đã không thoát khỏi quỹ đạo “chữ Nôm 瞿cồ (lớn) có từ thời Đinh” như chúng tôi đã phê bình ở phần trên, do đó cách lý giải: vì Cồ = Lớn = Đại nên Đại Cồ là một kiểu nói bình dân do đó Đại Cồ Việt  = Đại Việt  cũng không có hy vọng tiến gần sự thật.” [TC Xưa & Nay số 368 – 369] Vấn đề quan trọng nhất chính là làm sao chứng minh khoa học tiếng “cồ” có nghĩa là to, lớn có từ thời Đinh cũng như chữ Nôm CỒ瞿 có khả năng ghép vào quốc hiệu nhà Đinh? Thật tiếc là đến nay, kể cả TCĐT, chưa một ai thành công.

Lời kết:

         Sau khi đọc bài viết của nhà sử học Tạ Chí Đại Trường, tôi có cảm tưởng tác giả nhân cơ hội phê bình, phản bác bài viết của tôi là nhằm đưa ra kiến giải riêng theo khuynh hướng bảo vệ chữ Nôm CỒ瞿trong quốc hiệu nhà Đinh với niềm tự hào “khác thường” của một nhà sử học: “Vậy coi như tôi đã giải quyết xong chuyện Đại Cồ Việt. Còn bằng lòng hay không là chuyện của người khác.” [TC Xưa & Nay số 386 trang 34 , cột 2, dòng cuối], thú thật cá nhân tôi chẳng thấy tác giả đã thật sự “giải quyết xong” một cách khoa học, thành công với sức thuyết phục cao về vấn đề quốc hiệu Đại Cù (Cồ) Việt.

         Vấn đề vẫn còn đó, đang mời gọi mọi người quan tâm, yêu thích sử học, Hán Nôm tim hiểu, khám phá, góp phần giải mã bí ẩn của lịch sử.

                                                                              Biên Hòa, ngày 09 tháng 9 năm 2011